• 

• 

• 

• 

• 

• 

1922 с., 18/04. Үөһээ Бүлүү улууһугар саҥа тэриллибит Кыһыл дружина байыастара :  (ааспыт үйэ саҥатыттан тиксибит хаартыска хаачыстыбата мөлтөҕүнэн, сабаҕалааһынынан) Кардашевскай Руф Иванович, Дмитрий Капустин, Павлов Андрей Петрович, Дягилев Андрей Алексеевич, Овчинников Яков Захарович, Павлов Фелор Федорович?, Расторгуев Пантелеймон Ильич ?,  Овчинникова Мария Андреевна – Килбэччи ?

Үөһээ Бүлүүгэ олохтоох Совет былааһын органнара – волревком (улуус исполкомун) председателинэн хомуньуустар Павлов Андрей Петрович, улуус судьуйатынан Дягилев Андрей Алексеевич, улуус милициятын начальнигынан Овчинников Яков Захарович анаммыттара.
Совет былааһа олохтонон нэһилиэнньэ нус-хас олоҕун-дьаһаҕын дьэ оҥостунан эрдэҕинэ, 1921- ха күһүн Охотскайынан уонна Верхоянскайынан үрүҥ баандалар иһэллэрин, онон Саха эмиэ улахан куттал суоһаабытын туһунан иһиллибитэ.
Саха сиригэр Совет былааһын өрүһүйүүгэ Сибирь улахан көмөнү оҥорорго быһаарбыта, 1921 сыл бүтүүтүгэр Иркутскайтан Каландарашвили хамандыырдаах хас да этэрээти ыппыта. Ити кэнниттэн 1922 сыл тохсунньуга эмиэ Иркутскайтан ОГПУ 80-с дивизията атаарыллыбыта. Үөһээ Бүлүү улууһугар кыһыл дружинаны кулун тутарга Бүлүү куоратын окрисполком чилиэнэ Петр Иванович Михалев кэлэн Руф Иванович Кардашевскайдыын, Андрей Петрович Павловтыын, Андрей Алексеевич Дягилевтыын, Яков Захарович Овчинниковтыын тэрийбитэ. Дружина командирынан 1 судьуйа Андрей Алексеевич Дягилев, командир көмөлөһөөччүтүнэн волревком председателэ Андрей Петрович Павлов анаммыттара.
Ити кэмҥэ үрүҥ диэн ааттанар биирдиилээн элеменнэр Бүлүү уокуругугар Советскай былааһы эһэргэ сорунуулаах хамсааһыны саҥа тэрийэн эрэр кэмнэрэ этэ, чэйинэн, табааҕынан албыннаан политиканы билбэт үөрэҕэ суох дьону хомуйан этэрээти халыҥатар сурахтара иһиллибитэ. «Хорсунун иһин» медаль кавалера, Бүлүү к. оборонатын байыаһа Тимофеев Терентий Дмитриевич ахтыытыгар суруйбут : «Биирдэ Руф Кардашевскайтан 40 сыарҕа табата бэлэмнээ – диэн телеграмма кэлбитигэр мин Бочуотап баай оҕонньору ыҥыртаран ылан 40 сыарҕалаах табата аҕал диэбитим. Бочуотап биэримээри гыммыта да, кэлин дьаһал толорторуллубута. 1922 сыллаахха кулун тутар бүтүүтүгэр Бүлүү куоратыттан миигин куоракка ыҥырар телеграмма кэлбитэ. «Суһаллык куоракка киир»,- диэн ис хоһоонноох этэ. Бу бириэмэҕэ куоракка балаһыанньа ыарахан этэ, бандьыыттар чугаһаабыттара биллибитэ. Сити кэнниттэн сотору миигин 12 киһи кистэлэҥ испиэһэгин биэрэн баран Үөһээ-Бүлүүгэ тахсан кыһыл дружината тэрий диэн сорудах биэрбиттэрэ. Суруксутунан А.А.Дягилев анаммыта. Дягилевтыын Үөһээ-Бүлүүгэ кэлээт, испииһэктээх дьоммутун түүн 2 чааска мунньан мунньахтаан дружина тэрийдибит. Онно бааллара: А.Мултусов, Кардашевскай Тэрэппиин, Сергей Нынныров, Павлов Гаврил, Расторгуев, Яков Овчинников. Дружина байыаннай комиссарынан А.А.Дягилев анаммыта».
Үөһээ Бүлүүгэ Кыһыл дружина тэриллиитин туһунан дружина байыаһа, суруналыыс Афанасьев Д.П. «Кыһыллар кыайалларыгар бигэ эрэллээхтэрэ» ыстатыйатыгар суруйбута. «Кулун тутар ый ортотугар Иркутскайтан Сунтаарынан быһа түһэн кэлбит Беляев этэрээтэ Бүлүү куоратыгар ааспыта. Итинэн икки өттүттэн сэриигэ бэлэмнэнии быһыыта-майгыта үөскээбитэ. Муус устар бүтэһик күннэригэр диэри нэһилиэктэртэн батараактар, дьадаҥылар киирэннэр, дружина ахсаана 33 киһиэхэ тиийбитэ. Бу үксэ эдэр ыччат дьоннор этилэр.
Баайдар, урукку кулуба, кинээс дьоннор сабыдыаллара сүрдээх улахан, нэһилиэнньэ Советскай былаас политикатын билбэт, коммунистары, комсомолецтары ревком үлэһиттэрин ситэ-хото итэҕэйэ илик кэмнэрэ этэ. Үөһээ Бүлүүгэ даҕаны баайдар сүүһүнэн киһилээх бандьыыт этэрээттэрин тэрийиэхтэрин сөп этэ. Ол эрэн оннук тэринии тахсыбатаҕа. Бииринэн, аптарытыаттаах, сытыы-хотуу, үөрэхтээх эдэр ыччат дьон үгүс өттө кыһыл партизан этэрээтигэр киирэн хаалта. Оттон улуус баайдара уонна кинилэр дьонноро-сэргэлэрэ бас-көс туттар киһилэрин Г.Е. Потаповы кэтэһэллэрэ. Кини быһаарына илигинэ быһа түһэн тугу да оҥорооччулара суох эбит. Потапов курдук баай атыыһыт баай былааһын тилиннэрээччилэр диэки тоҕо буолбатаҕа билбэт киһини муодарҕатара сиэрдээх.
Муус устар 10 күнүн диэки Мастаахха бандьыыттар тоһуурдарыгар түбэһэн партия окружкомун секретара Г.И. Бровин доҕотторунуун түбэһэн өлбүттэрин, Хохочойго комсомолецтар кыргыллыбыттарын туһунан истибиппит. Ый бастакы күннэриттэн ыла хаһаарымаҕа, пансиоҥҥа, РПС дьиэтигэр олоруу тэриллибитэ. Өстөөхтөр иһэр сурахтарын истэн баран этэрээккэ кинилэри хайдах көрсөр туһунан кэпсэтии, мөккүөр буолта. Өстөөхтөр бастаан аҕыйах курдук буолан бараннар, кэнникинэн 70-ча киһилээхтэрэ иһиллибитэ. Биирдэ биир байыас Куорамыкы ортотунааҕы булгунньахха бөҕөргөтүнэн сытыахха диэ\битэ. Ол эрээри хаардаах тоҥ булгунньахха хайдах да оҥостон көмүскэнэр кыах суоҕа көстүбүтэ. Биир дружинникпыт Яков Михайлович Ортойбохов Үөдүгэй улууһугар (Далырга) милиционерынан ананан барбыта. Ый бүтэһигин саҕана волревком председателигэр Михаил Афанасьевич Оконосовка, бандьыыттар чугаһаабыттарынан сибээстээн, кини ревком үлэһиттэрин илдьэ байыас Макар Николаевич Борисов ыытыллыбыта. Кини Далырга бандьыыттар кэлбиттэрин билбэккэ киирэн биэрэн өлбүтэ. Далырдааҕы советскай сулууспалаахтар бары кыргыллыбыттара, соҕотох Дмитрий Донской эрэ куоппута. Кини бастаан Оҥхойго уонна Аһыкайга саһан сылдьан баран, бэс ыйыгар Ньурба партизаннарыгар тиийбитэ. Муус устар 29 күнүгэр биһиги махталлаах разведчикпыт Василий Баннахов бандьыыттар Ороһуга кэлбиттэрин туһунан биллэрбиттэрэ. Сарсыныгар 38 ыҥыыр атынан Ньурбаҕа чугуйбуппут. Тыаҕа хаалбыт биһиги үтүөкэннээх доҕотторбут Данил Николаев – Сэбирдэх, Василий Николаевич Баннахов, Павел Васильевич Кардашевскай, Степан Семенович Кардашевскай – Быралгы, Алексей Егорович Мултусов бандьыыттар илиилэриттэн өлбүттэрэ. Кинилэр бандьыыттар хардыыларын ааҕан биллэрэн испит үтүөлэрэ-өҥөлөрө биһиги сүрэхпитигэр сууйуллубаттык суруллубута. Ону бүгүн ахтан, санаан ааһарабыт».
Гражданскай сэрии сылларын туһунан матырыйааллары Үөһээ Бүлүү нэһилиэктэрин библиотекаларыттан булан сиһилии ааҕыахха сөп.