Марина Слепцова – ячейка секретара этэ

1906-1939

Васильев Иван Касьянович ахтыыта

            П.А. Ойуунускай бииргэ төрөөбүт балта биһиги нэһилиэккэ кийиит буолан иһэр үһү диэн сурах иһиллибитэ. Утаакы соҕус иҥин араас сурах нэһилиэги тилийэ, били, этэргэ дылы, үргүүк таба түүтүн курдук тарҕаммыта.

            Бэрэҕэ кэлбиппэр «Сүрдээх сытыы тыллаах, чобуо оҕо үһү.   

            Баттаҕа кыргыылаах, лэппиэһиннээх дэһэллэр», – дии көрсүбүтэ мин билэр биир оҕонньорум. Бу кэпсэтии саас, 1929 сыллаахха Өргүөт нэһилиэгэр буолбута. Миигин кытта бииргэ үөрэммит уол Спиридон Иванович Семенов Ойуунускай балтын ылан кэлбититтэн дьулайа санаабытым.

            Бэйэтэ улууска партийнай үлэһит, кэргэнэ комсомольскай үлэһит эбит. Ону Якутскайга курска үөрэнэ бара сылдьан холбоһон кэлбит. Дьиэтигэр Харыйалаахха, ийэтигэр Варвара эмээхсиҥҥэ, балтыгар Маринаҕа, быраатыгар Тайылаҕа аҕалан кэргэнин олордон баран, бэйэтэ улууска уунан үлэлээбит. Ол курдук Марыына кийиит кэргэнин дьонугар хас да сыл олорбута.

            Ханна да барытыгар буолбутун курдук, биһиги нэһилиэккэ эмиэ сир түҥэтигэ ити дьыл буолбута. Онно биир мунньахха Бэрэҕэ боломуочуйалыы сылдьан Марина Алексеевнаны аан бастаан көрбүтүм.

            Сураҕыттан-садьыгыттан уонна Ойуунускай диэн Саха сиригэр биллибит революционер, суруйааччы балта буоларыттан салла, симиттэ, куму-ньими буола санаабытым. Кыра унуохтаах, бэйэтигэр сөп эттээх, кырдьык даҕаны сытыы, чоҕулуччу көрбүт саһархай харахтаах, нарын-намчы уостаах-тиистээх, сэмэй майгылаах, номоҕон көрүннээх сүүрбэччэлээх кыыс этэ. Мунньахха Марина Алексеевна, комсомол ячейкатын секретара, тыл ылан ыраастык олорорго, дьиэни сууйарга, таҥаһы-сабы, иһити-хомуоһу чэнчистик тутарга, хотону дьиэттэн араарарга уонна да атын олох-дьаһах туһунан кэпсээтэ. Оччолорго нэһилиэккэ дьахтартан тыл этээччи аҕыйах, суоҕун кэриэтэ буолара, онон Марыына манна дьон олоҕун тупсарарга кыһанан уоттаах-төлөннөөх тылы этиитэ улахан сонун уонна сэргэҕэлээһин курдук буолбута. Мунньахтан дьон тарҕаһан үтүө-тараа баран эрдэхтэринэ Марина Совет председателигэр:

            – Уоллаах кыыс дьонноро сөбүлээбэттэрин иһин холбоспокко сылдьаллар эбит. Ону Совекка ыныран, сааксалаан холботолооҥ! — диэн тимир-тамыр курдук эппитэ. Сорох дьон ол-бу диэки хайыһан, ханна баалларый диэбит курдук көрөн-истэн мэлээриҥнэстилэр. Ким эрэ: Ол кимнээхтэрбит хааттара сырыттахтарай? — диэн ыйыппыта.

            Марина сонньуйда: Биир дойдулаахтар, эһиги, билбэт эбиккит дуу? — диэн оонньуу былаастаан хардарбыта. — Ити мин кэргэним балта Марыына кыыс бу дэриэбинэҕэ олохтоох Ньукулай Сахаараптыын холбоһорго сөбүлэһэ сылдьалларын биэрбэккэ олороллор, – диэн быһааран биэрбитэ.

            Ону ыҥыртаран Совет секретара сааксалаабытын билиҥҥэ диэри саныыбын. Ол дьон холбоһон ыал бэрдэ буолан олорбуттара. Онтон ыла Марыына биһиэхэ, Өргүөт нэһилиэгэр, Совекка, комсомолга активнай көмөлөһөөччү, салайааччы буолбута.

            Марыына кэлин партияҕа киирбитэ уонна тус бэйэтинэн кыттан ыыппыт уонна өйдөтүүлээх үлэтин түмүгэр чугастааҕы ыал бары ыраас олоххо киирбиттэрэ. Хотоннорун дьиэттэн араарбыттара, дьиэни суунар буолбуттара. Онноооҕор ыаллар лэппиэскэни ууратан үлүннэрэн сиир идэлэммиттэрэ.

            1930 сыллаахха нэһилиэккэ аан бастаан тыа хаһаайыстыбатын артыалын тэрийэрбитигэр Семеновтар кэргэттэрэ икки хаһаайыстыбаннан киирбиттэрэ. Онон 15 хаһаайыстыбаланан, устааппытын бигэргэттэрэн «Кэскил киинэ» артыал аатын ылан, конфискацияҕа кэлбит дьиэҕэ бары бииргэ олорон оттоон, бурдук үүннэрэн сайылаабыппыт. Онно Марыына хотунунаан — Балбаара эмээхсинниин уонна Хобороонньуйалыын от мунньан сайылаабыттара. Хобороонньуйалаах кыыстара Мария Прокопьева (3 кылааска үөрэнэр оҕо) оҕус сиэтэрэ, аҕалара Евсей туулаан күөнэх аҕалара, ону массыынаҕа эрийэн Марина котлет оҥорон сиэтэрэ олус минньигэс, оччолорго, амсайа илик дьоҥҥо, олус күндү сонун ас буолара. Онтон кэлин оскуолаҕа үлэлии, учууталлыы сылдьан концерт, постановка тэрийдэхпитинэ Марина Алексеевна куруук активнайдык кыттааччы. Улахан бырааһынньыктарга, биэчэрдэргэ куруук Марыына кэлэн салайан буфет астаран дьону аһатара.

            Онтон аҕыйах сыл буолаат, кэргэниттэн арахсан дойдутугар Тааттаҕа барбыта. Онно аҕыйах сыл олорон баран сэллик ыарыыттан эдэр сааһыгар өлбүт сураҕын истибитим.

            Онон Саха сирин биир бастыҥ салайааччыта Ойуунускай П.А. бииргэ төрөөбүт балта Марина Алексеевна кэлэн биһиги нэһилиэги культурнай көрүҥнээһиҥҥэ, социализм тутуутугар бэйэтин үлэтинэн, өйүнэн-санаатынан улахан кылааты оҥорсубут биир бастыҥ дьахтар этэ. Партия чилиэнин, кийииппигин — Марина Слепцованы колхозтаахтар умнубаттар.

рр

Тойокуга бастакы дьахталлар күннэрин тэрийбитэ

Воронкина Меланья Спиридоновна ахтыыта

            Слепцова Марина Алексеевна — П.А. Ойуунускайы кытта төрөөбүт балта биһиэхэ кийиит буолан кэлэн олоро сылдьыбыта. Өргүөт нэһилиэгэр бастакы колхозтааһын бириэмэтигэр /1930 с/ Тойоку оскуолатыгар кулун тутар 8 күнүн бырааһынньыгар аан дойду дьахталларын күнүн атаарыьҥа улахан дакылаат оҥорбута. Оннук дакылааты биһиги ийэлэрбит үйэлэригэр аан бастаан биирдэ иһиттэхтэрэ буолуохтаах. Ол дакылаатын кэнниттэн бары ийэлэри тыа хаһаайыстыбатын артыалыгар киирэргэ ыҥырыы оҥорбута. Онтон оскуола оҕолорунан уонна учууталлар күүстэринэн бэлэмнэниллибит концерт көрдөрбүттэрэ. Бүтэһигэр хаһан да буолбатах тэрээһиннээх ужин остуола тардыллыбыт этэ. Онно кыргыттар ийэлэрбитин кытта олорсон аһаспыппыт. Ол түгэни оннооҕор мин умнубакка билиҥҥэ диэри саныыбын, оттон оннук буолуохтааҕын хаһан да билбэтэх кырдьаҕас ийэлэр барахсаттар үөрдүлэр да этэ! Биир курдук советскай былаас аһатар быһыыта эбээт, көҥүл олох диэн бу буолар эбит диэн, иккиһинэн саҥа сайдыылаах кийиит этэрэ-тыынара үчүгэйин, кырдьыгы да этэр артыалга киирии эҥин туһунан. Урут батталлаах да олоххо олорбут эбиппит диэн, ол күнтэн харахтара сырдаабыт курдук өргө дылы мин ийэм муҥнаах кэпсэл оҥостон, үйэҕэ сүппэт өйдөбүл биир түгэнэ баар буолааччы!

            Кэргэнэ Спиридон Иванович  1906 сыллаахха Өргүөт нэһилиэгэр дьадьаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Аҕата төһө да кыамматын үрдүнэн, 3 оҕотгон улахан уолун оскуолаҕа үөрэттэрэ биэрбит. Оҕото үөрэҕи үчүгэйдик ылынар буолан устунан Бүлүү куоратыгар үөрэттэрэ киллэрбит. Кини эмиэ куораты бандьыыттар осадалаан олорор кэмнэригэр, комсомол чилиэнэ буоларын быһыытынан даҕаны, уонна куоракка олорорунан, саа тутан, куорат көмүскэлигэр тоһуурга сыппыт. Ытыалаһыы буолбутун истэн сыттаҕына, Староватоз П.Х. уолун өлөрдүлэр диэн айдааны истэммит, инники ыстаммыппыт диэн кэпсиирин саныыбын. Кини Бүлүүтээҕи орто оскуоланы бүтэрээт, сонно уокуруктааҕы комсомол комитетын секретарынан ананан үлэлээн барбыта.

            Отпускатын  кэмигэр дойдутугар Өргүөккэ кэлэ сылдьан, Тойокуга оскуола аһыллыахтааҕын туһунан олохтоохтору кытта кэпсэтиһэн, сүбэлэһэн, 1927 сыллаахха оскуола аһылларын ситиспитэ.

            1928 сыллаахха Үөһээ Бүлүү улууһугар исполком председателинэн ананан үлэлээбитэ.

            1929 сыллаахха сир түҥэтиитин ыытыыга, кулаактааһын боппуруоһа, салгыы тыа хаһаайыстыбатын артыалын тэрийии курдук үлэлэргэ ыҥырыллан үөрэнэ сылдьан, П.А. Ойуунускайы кытта табаарыстаспыт — доҕордоспут. Дэлэҕэ этиэ дуо: «Балтыбын Маринаны Бүлүү биллэр-көстөр коммуниһыгар эргэ биэрэн эрэбин», – диэн.

            1930 сыллаахха Тойоку оскуолатыгар Спиридон Иванович заведуюгцайынан ананан үлэлии кэлбитэ. Онно оскуола 5 кылаастаах этэ. Ити сыл элбэх оҕо комсомолга киирбитэ.

            1930 сыллаахха сайын киэҥ ыҥырыылаах, көрдөөх-нардаах ыһыах тэриллибитэ. Бу ыһыах сүрүн соругунан тыа хаһаайыстыбатын артыалын тэрийии туһунан дакылааты Семенов С.И. бэйэтэ оҥорбута. Онтон бастакынан бэйэтэ артыалга киирэрин биллэрбитэ уонна дьону ыҥырбыта. Ыһыах кэннэ хаалан, 10 хаһаайыстыба артыалга сирэй чилиэнинэн киирбиттэрэ уонна «Кэскил киинэ» диэн ааттаах артыал аагтаммыта. Артыал правлениетын председателинэн Семенов С.И. бэйэтин быыбардаппыта.

            1934 сыллаахха Москваҕа үрдүк партийнай оскуолаҕа үөрэнэ барбыта. Үөрэҕин бүтэрэн кэлэн баран Үөһээ Бүлүү оройуонугар райсовет председателинэн 1937-38 сс. үлэлээн олорбута. Ити сыл күһүнүгэр Семенов Спиридон Ивановиһы Якутскайга ыҥырбыттар үһү диэн истибиппит.

            Кинилэр уоллаах-кыыс оҕоломмуттара. 1929 сыллаахха уол оҕолонон Уйбаан диэн ааттаабыттара, 1934 сыллаахха кыыстара Дуня төрөөбүтэ. Спиридон Иванович үрдүк партийнай оскуолаҕа үөрэнэ барбытын кэннэ, Марина Алексеевна оҕолорун илдьэ дойдутугар Тааттаҕа Чөркөөххө көһөн барбыта, онно баран 1939 сыллаахха ыалдьан өлбүт этэ. Икки оҕото икки аҥы барбыттара.

            Семенов С.И. кэлин Якутскай куоракка кинигэ издательствотыгар, Минпроска уонна детдомҥа директорынан өр кэмҥэ Нам оройуонугар үлэлии сылдьан, сыыстаран, 1951 сыллаахха ыам ыйын 16 күнүгэр өлбүт сураҕа кэлбитэ… Кини маҥнайгы кэргэниттэн уоллаах-кыыс оҕо хаалбыттара. Билигин кинилэртэн 8 оҕолор бааллар. Иккис кэргэнэ оҕото суох этэ.

Спиридон Иванович уонна Марина Алексеевна оҕолоро

            Иван Спиридонович Семенов 1929 сыллаахха ахсынньы 27 күнүгэр төрөөбүтэ. Иван Спиридонович искусство эйгэтигэр аан бастаан П.А. Ойуунускай аатынан саха музыкальнай-драматическай театрын иһинэн тэриллибит хор артыыһынан үктэммитэ. Якутскайдааҕы музыкальнай училищеҕа кларнет кылааһыгар үөрэммитэ, идэтийэн хорга үлэлиир кэмигэр Г.Литинскэй уонна М. Жирков “Дьулуруйар Ньургун Боотур” диэн операларын бары хоровой партияларын сиһилии бэлэмнэммит айымньылары араас концертарга толорууга кыттыыны ылара.

            50-с сыллар бүтүүлэригэр тэриллибит Үөһээ Бүлүүтээҕи көһө сылдьар драматическай театр артыыһынан үлэлии кэлбитэ. Дьэ, итинтэн ыла Иван Семенов аан бастаан ырыа мелодияларын айарга бэйэтин күүһүн боруобаланар буолбута, 20-чэ ырыа ааптара. Ол курдук 1958 сыл поэт Петр Тобуруокап тылларыгар “Этимэ ый үөһэ устарын” диэн ырыа мелодиятын суруйан Саха АССР народнай артыыскатыгар А.И. Егороваҕа ыыппыта. Ону талааннаах ырыаһыт сөбүлээбитэ уонна бэйэтин толорор репертуарыгар киллэрэн үгүстүк ыллаабыта. Кини 1967 сыллаахха П. Тобуруокап тылларыгар “Эн миигин ахтарыҥ буолаарай?” диэн ырыаны суруйан Саха АССР үтүөлээх артыыскатыгар Марфа Васильеваҕа ыыппыта. Ол ырыаны үгүс концертарга толортообута уонна ону таһынан Якутскайдааҕы радио фондатыгар суруйтарбытын эфиртэн истэбит.

            Иван Спиридонович бэйэтин айар үлэтигэр улахан сыратын көр-күлүү эбэтэр сатирическай ис хоһоонноох ырыалары, сценкалары толорууга аныыра. П. Тобуруокап тылларыгар “Мунду уонна Борооску” диэн көрүдьүөстээх сценканы оонньоон Иркутскайга тиийэ хайҕаммыта.

            Иван Спиридонович культура үтүөлээх үлэһитэ, оройуоннай кулууп сэбиэдиссэйинэн өргө дылы үлэлээбитэ,4 оҕолоох, элбэх сиэннэрдээх.

            Кыыһа Евдокия Спиридоновна Семенова 1934 сыллаахха төрөөбүтэ. Бэйэтэ ахтарынан кинини, кыра ыарыһах кыысчааны уонна убайын 1940 сыллаахха Чөркөөхтөн Дьокуускай куоракка киллэртээбиттэр. Онно биир сыл кыстаан баран Уйбааны Үөһээ Бүлүүгэ аҕатын аймахтара Семенов Даниллаах ылбыттар. Онтон Дуня Дьокуускайга, ол кэмҥэ кинигэ издательствотыгар үлэлиир аҕатыгар хаалбыт. Спиридон Иванович иккис кэргэнэ Сысолятина Анна Ильиничнаны кытта уонтан тахса сыл олорбуттара. Дуня аҕата Нам оройуонугар 1951 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ, ииппит ийэтэ 1958 сыллаахха өлбүт.

            Дьоно иккиэн эппиэттээх үлэһит буолан дьиэлэригэр мэлдьи баар буолбат этилэр. Дуняны көрөр-харайар, күнү быһа алтыһар киһитэ Сысолятина Матрена этэ.

            Дуня 10 саастааҕар куорат иккис нүөмэрдээх оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. 7 кылааһы 1956 сыллаахха Аммаҕа үөрэнэн бүтэрбитэ. Дьоно өлбүттэрин кэннэ Дуня Кылатчановтарга, кинилэр кыыстарын кытта дьүөгэлэһэн олорбута. Кинигэ издательствотыгар переплетнай отделга үлэлээн испитэ.

            Ол сырыттаҕына Акулина Николаевна Борисова — Ойунская ирдэһэн булан ылбыта. Кыргьгггарын кытга билиһиннэрэн бэйэтин кытта Чурапчыга көһөрөн илдьэ тахсыбыта. Дуня баҕатынан Чурапчыга медсестраҕа үөрэнэн үлэһит буолбута. Кини Хайахсыттааҕы участковай балыыһаҕа медсестранан үлэлиир.

            Үөһээ Бүлүүгэ, 1960 сыллаахха аймахтара ыалдьан, ыҥырыынан кэлбитэ. Манна кэлэн кыраларыгар арахсыбыт убайын Уйбаанныын көрсүбүттэрэ. Онтон устунанХарбалаахха балыыһаҕа медсестра үлэтин булан Үөһээ Бүлүүгэ үлэлии хаалбьгга.

            1965 сыллаахха Харбалаахха Угулятов Владимир Алексеевич диэн уран тарбахтаах уус, уруһуйдуур талааннаах киһини кытта олоҕун холбообута. Утуу-субуу икки уол, икки кыыс оҕоломмуттара: Марина (1965), Таня (1968), Сеня (1971), Вова (1974).

            Үөһээ Бүлүүгэ көһөн киирэн баран, Евдокия Спиридоновна культура тэрилтэлэригэр өр сылларга үлэлээбитэ. 2 уол, 2 кыыс оҕолоох, сиэннэрдээх.